R2-80 Gady

 

1. Przegląd gadów

Gady nie są grupą monofiletyczną. Pozycja np. żółwi, czy synapsydów jest sporna. Ptaki często wliczane są do gadów, gdyż są bezposrednimi potomkami dinozaurów. Przedstawiony przegląd jest zarysem, mającym trochę przybliżyć tę rangę, a nie przedstawić "aktualną" taksonomię

• krokodyle
• krokodyle
• aligatory
• gawiale
• sfenodonty
• hatteria
• łuskonośne
• jaszczurki,
• amfisbeny
• węże
• żółwie
  

2. Pokrycie ciała

Gruba, sucha skóra z nielicznymi gruczołami zapachowymi.

• Silnie zrogowaciały naskórek wytwarzający:
• łuski
• płyty rogowe
• pazury
• rogowe listwy zastępujące u żółwi zęby.
• Skóra właściwa wytwarza tarcze budujące pancerze żółwi

Linienie

proces polegający na złuszczaniu się naskórka i zastępowaniu go nowym. Może być zrzucany

• w całości
• powstaje wylinka
• np. niektóre węże
• płatami 
• np. krokodyle

Komórki barwnikowe warunkują barwę zwierzęcia; pełnią funkcje maskującą lub odstraszającą.
Wyrostki skórne pełnią funkcję maskującą lub odstraszającą.

3. Układ szkieletowy

niewiele elementów chrzęstnych = silnie skostniały

• Masywna i skostniała czaszka
• kość kwadratowa 
• łączy się stawowo z żuchwą
• u jaszczurek i węży tworzy dodatkowo połączenie stawowe z kośćmi szczęk
• czasem możliwe połykanie ofiary większej niż głowa:
• stawowe połączenia kości
• brak zrośnięcia między prawą a lewą częścią żuchwy
• Obecność dołów skroniowych w czaszce jako podstawa klasyfikacji:
• anapsydy – brak dołów skroniowych
• synapsydy 🕆– jedna para dołów skroniowych
• diapsydy – dwie pary dołów skroniowych
• Kręgosłup
• jeden kłykieć potyliczny łączy czaszkę z kręgosłupem.
• dwa pierwsze kręgi:
• dźwigacz
• podtrzymanie czaszki
• udział w poruszaniu głową
• obrotnik
• umożliwia ruch przeczący
• dobrze rozwinięte żebra, łączące się z mostkiem = klatka piersiowa
• Ciało zawieszone na kończynach:
• WYGLĄD: kończyny bardziej posunięte pod tułów
• EFEKT: szybsze, sprawniejsze poruszanie się, pobieranie ciepła z podłoża.

4. Układ pokarmowy

Sposoby odżywiania się: drapieżniki, roślinożercy (większość żółwi lądowych, część jaszczurek)

1. Jama gębowa z 
• zębami 
• u żółwi rogowe listwy
• czasem zęby jadowe
• dobrze umięśnionym językiem 
• węże, jaszczurki – cienki, rozwidlony; narząd dotyku
• kameleony – długi, lepki, rozszerzony na końcu
2. gardziel
3. przełyk
4. umięśniony żołądek, zazwyczaj jednokomorowy
• krokodyle mają dwukomorowy żołądek
• 1
• z kamieniami
• rozcieranie pokarmu
• silnie umięśniony
• 2
• część gruczołowa
• trawienie pokarmu
5. jelito cienkie
• dwunastnica, uchodzą tu przewody trzustki i wątroby
6. jelito ślepe (na granicy jelita cienkiego i grubego)
7. jelito grube
8. kloaka

5. Układ oddechowy

Droga powietrza

1. Nozdrza zewnętrzne
2. Jama nosowa (oddzielona od gębowej podniebieniem wtórnym)
3. Nozdrza wewnętrzne
4. Jama gębowa
5. Gardziel
6. Krtań
7. Tchawica
8. Oskrzela główne
9. Płuca gąbczaste

Wentylacja jest oparta na ruchach żeber i pracy mięśni klatki piersiowej.

Brak wymiany gazowej przez skórę (za gruba).

6. Układ krwionośny

Obiegi krwi

2: płucny (mały) i obwodowy (duży)

Serce

• 3 jamowe (krokodyle 4)
• 2 przedsionki
• 1 komora (krokodyle 2)
• niepełna przegrody w sercu
• w czasie skurczu komory, przegroda dotyka jej górnej części, ograniczając mieszanie się dwóch rodzajów krwi.
• krokodyle mają całkowitą przegrodę.

7. Układ nerwowy i narządy zmysłów

• Dobrze rozwinięte:
• Kresomózgowie (dwie wyraźnie oddzielone od siebie półkule mózgowe pokryte słabo rozwiniętą korą mózgową = słabo się uczą i zapamiętują)
• Móżdżek (niewielki, silnie rozwinięty)
• Brak ułożenia liniowego
• większa integracja między częściami mózgowia
• większa koordynacja czynności życiowych
• Rdzeń w kształcie S

Narządy zmysłów:

• Słuchu i równowagi
• Ucho środkowe
• wydłużone, dwuczęściowe strzemiączko
• przykryte błoną bębenkową
• brak błony u węży powoduje że są głuche, czują wibracje przez podłoże
• Ucho wewnętrzne
• Jamki zawierające termoreceptory 
• u wielu węży 
• część potyliczna po obu stronach głowy
• wrażliwe na promieniowanie cieplne
• precyzyjna lokalizacja ofiary cieplejszej od otoczenia.
• Narząd Jacobsona
• w jamie gębowej, niezależny od jamy nosowej
• reaguje na bodźce chemiczne
• ocena pokarmu
• rozpoznanie otoczenia
• pomaga przy tropieniu ofiar
• Oczy
• podczas akomodacji soczewka zmienia swój kształt i przesuwa się względem siatkówki
• 3 powieki
• migawkowa – dodatkowa ochrona gałki ocznej; usuwa zanieczyszczenia
• górna
• dolna

8. Układ wydalniczy

Produkcja i wydalanie moczu

1. Parzyste nerki typu zanercza
2. Parzyste moczowody
3. Pęcherz moczowy (brak u węży i krokodyli)
4. Kloaka

Główny azotowy produkt wydalania

• Większość (wszystkie lądowe) – kwas moczowy
• Żyjące w wodzie (krokodyle, niektóre węże, żółwie) – amoniak, mocznik

9. Rozmnażanie i rozwój

• rozdzielnopłciowe
• dymorfizm często tylko w okresie godowym
• rozwój prosty
• zaplemnienie i zapłodnienie wewnętrzne
• samce [bez hatterii] mają narząd kopulacyjny
• jajorodne lub nieliczne jajożyworodne
• rozwój zarodka jest niezależny od wody – wykształcenie błon płodowych
• owodnia
• amortyzuje zarodek
• zapewnia środowisko wodne
• chroni przed wyschnięciem i działaniem szkodliwych czynników
• omocznia
• zbiera szkodliwe produkty przemiany materii
• kosmówka
• chroni przed czynnikami zewnętrznymi
• bierze udział w wymianie gazowej
• osłony jaj są zwykle miękkie i skórzaste
• krokodyle mają twarde i wapienne
• jajo polilecytalne (bogatożółtkowe)

10. Przystosowanie gadów do życia na lądzie

• sucha zrogowaciała skóra
• nieprzepuszczalna dla gazów,
• chroniąca przed utratą wody
• palce z pazurami
• większa przyczepność do podłoża
• oko zasłonięte trzema powiekami
• ruchliwa głowa
• lepsza penetracja środowiska
• podparcie tułowia kończynami
• płuca gąbczaste
• pojawienie się klatki piersiowej i mięśni międzyżebrowych
• sprawniejsza wentylacja płuc
• nerki ostateczne (zanercza)
• wydalanie kwasu moczowego
• serce z niepełną przegrodą
• wydajniejszy transport substancji odżywczych i gazów oddechowych
• wykształcenie błon płodowych

11. Znaczenie gadów

• ważne ogniwo łańcucha pokarmowego
• ważny element obiegu pierwiastków w przyrodzie
• gastronomia
• jady mogą być stosowane w medycynie
• niektóre jadowite gatunki stanowią zagrożenie dla człowieka