R1-13 Komórka prokariotyczna i eukariotyczna - wstęp

 1. Komórka

podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna każdego organizmu

ORGANELLA KOMÓRKOWE

aktywne metabolicznie składniki komórki o specyficznej budowie i funkcji

2. Podział komórek ze względu na obecność jądra:

• prokariotyczne (bez jądrowe, DNA w cytozolu) 
• bakterie 
• archeony 
• eukariotyczne (jądrowe, DNA w jądrze)
• rośliny
• zwierzęta
• grzyby
• protisty

3. Podział komórek ze względu na stopień specjalizacji:

• macierzyste
• może z nich powstać każda komórka
• przykłady
• komórki macierzyste gamet
• komórki merystematyczne u roślin
• wyspecjalizowane
• przystosowane do pełnienia specyficznych funkcji
• przykłady
• plemnik
• erytrocyt (czerwona krwinka)
• miękisz spichrzowy u roślin

4. Budowa komórki

W każdej komórce*:

• błona komórkowa
• rybosomy
• materiał genetyczny w postaci DNA
• cytozol

Pozostałe organella:

• jądro komórkowe
• ściana komórkowa:
• bakterie - z mureiny (peptydoglikanu)
• archeony -  z pseudomureiny (pseudopeptydoglikanu)
• rośliny -  z celulozy
• grzyby - z chityny
• niektóre protisty -  z celulozy
• cytoszkielet
• siateczka śródplazmatyczna (retikulum endoplazmatyczne) (ER)
• gładka (SER)
• szorstka (RER)
• Aparat Golgiego (diktiosom)
• lizosomy (u roślin często nazywane wodniczkami litycznymi)
• peroksysomy
• mitochondria
• wakuole
• centriole
• plastydy
• proplastydy
• chloroplasty
• chromoplasty
• leukoplasty
• etioplasty
• wici i rzęski

*niektóre komórki na drodze specjalizacji utraciły część organelli np. komórki dojrzałego drewna zawierają jedynie ścianę komórkową, a czerwone krwinki u m.in. ssaków tracą mitochondria i jądra komórkowe

Komórka bakteryjna

Komórka zwierzęca

Komórka grzybowa

Komórka roślinna

5. Obecność organelli u poszczególnych domen i królestw organizmów żywych

U prokariontów mamy inny cytoszkielet niż u eukariontów, ale już przed 2001 zaczeły pojawiać się prace, które wskazywały pośrednie i bezpośrednie dowody na jego istnienie u tych organizmów. Obecnie odkryto struktury pełniące funkcje cytoszkieletu i już jako takowe są określane, stąd mimo, że wiele wydawnictw szkolnych potrzebuje jeszcze pewnie 50 lat by przestać pisać o "braku cytoszkieletu u prokariota" - ja nie mam zamiaru powielać tej przestarzałej informacji.

6. Poziomy organizacji komórkowej organizmów

• jednokomórkowe
• kolonijne
• wielokomórkowce
• plechowe
• tkankowe

KOLONIA

zespół współpracujących komórek określonego gatunku połączonych ze sobą np. wspólną wydzieliną

PLECHA

ciało niezróżnicowane lub słabo zróżnicowane na tkanki (np. u grzybów)

7. Stosunek powierzchni do objętości komórek

Im większy stosunek powierzchni do objętości komórki, tym sprawniejszy transport wewnątrzkomórkowy, a więc i aktywność metaboliczna komórek.

Opłaca się:

• mieć małe komórki
• mieć pofałdowaną błonę komórkową - wypustki itd.

Prosta matma:

• jeśli komórka jest sześcianikiem o boku 1 cm
• powierzchnia: 1 cm x 1cm x 6 = 6cm^2
• objętość: 1 cm x 1cm x 1cm = 1cm^3
• powierzchnia : objętość = 6:1 = 6

• jeśli komórka jest sześcianikiem o boku 5 cm
• powierzchnia: 5 cm x 5cm x 6cm = 150cm^2
• objętość: 5 cm x 5cm x 5cm = 125cm^3
• powierzchnia : objętość = 150:125 = 1,2

• jeśli komórka jest sześcianikiem o boku 10 cm
• powierzchnia: 10 cm x 10cm x 6 = 600cm^2
• objętość: 10 cm x 10cm x 10cm = 1000cm^3
• powierzchnia : objętość = 600:1000 = 0,6

WNIOSEK: Małe jest nie tylko piękne, ale i sprawniej funkcjonuje, stąd tak wiele mikroorganizmów.